Fırsat maliyeti olarak da bilinen alternatif maliyet, bir üretim sürecinde üretilen malın artırılması için ilave edilen her birim için vazgeçilen yada feragatte bulunulan kazanç miktarıdır.

 Alternatifler arasından tercih yapılarak oluşacak bir üretim sürecinde tercih edilmeyen yada vazgeçilen değer fırsat maliyetidir. Bu aynı zamanda yapılan bilinçli tercihten ötürü kaçırılan bir potansiyel kazançtır.

Bireylerin yada kurumların aldığı her kararda alternatif maliyet kavramı oluşur. Bu hayatın akışında doğal bir durumdur. Hatta bu durum aynı zamanda maliyet analizi yapılmasında bir avantajdır.

Bisiklet almaya karar veren bir kişi için hemen yakınında bulunan marketten 100TL pahalıya almak mı yoksa 20 km ileride bulunan bir mağazadan 100TL daha ucuza almak arasında yapacağı tercih fırsat maliyetine güzel bir örnektir. Kişi ilerideki mağazadan bisikleti 100TL daha ucuza alabilir ancak oraya gitmek için 20 km yol kat etmesi gerekir. Aynı zamanda 20 km ileriye giderken ki harcadığı zamanda daha fazlasını kazanabilir. Aynı zamanda ilerideki mağazanın yanında başka ihtiyaçlarını da karşılayabiliyorsa, daha kaliteli ve cazip fiyata market alışverişini de oradan yapabiliyorsa uzağa gitmek daha çekici olabilir.

Üniversite öğrencisinin final sınavının son gününün gecesinde eline yeni aldığı ders notları ile sabaha kadar çalışması mı yoksa gecenin bir kısmını uyuyarak geçirip sınava uykusuz girmesi arasında yapacağı tercih fırsat maliyetinin önemli bir örneğidir.

Ünlü iktisatçı Adam Smith 18.YY da fırsat maliyetini izah ederken kendinden sonraki yılların toplumlarına yol haritası olması için Ulusların Zenginliği kitabında bu konuya yer vermiştir.

Bireylerde olduğu gibi devletler de attığı adımlarda en iyiyye ulaşabilmek için tüm analizleri yapması gerekirken sadece kendi çıkarına odaklanması fırsat maliyetini kaçırmasına neden olmuştur.

Devletleri yönetenlerin toplum refahı yerine seçim odaklı kendi çıkarlarını öncelemesi ise değil fırsat maliyeti, en küçük bir getiri için eldeki tüm imkânların harcanmasına neden olduğu gibi aynı zamanda bu durumun gözden kaçırılmasına yol açmaktadır.

Türkiye’nin uzaya ilk kez giden Türk astronotu Alper Gezeravcı ile ülkemize gurur yaşattığı muhakkak. Ancak özel bir ABD li şirket olan space x firmasına 55 milyon dolar ödeyen herkesin uzay yolculuğu yapabilmesi bir gelişme olarak değil de bir harcama türü olarak değerlendirmek daha yerinde olur.

Yapımında hiçbir katkımızın olmadığı ve bundan sonraki araştırma ve geliştirmelerimizde bir temel oluşturmayacak olan uzay gemisi yada ekipmanları için 55 milyon dolar öderken hangi alternatif maliyetlerden vazgeçtiğimizin hesaplanması gerekir.

Kimilerine göre bu bir seçim yatırımıdır. Yada ekonomik krizi perdelemek için yapılan kontrolsüz bir harcama. Hangi kısımda değerlendirilirse değerlendirilsin ülkeye getirisinin çok düşük olduğu açıktır. Bunun yanında yapılabilecek bir çok fayda sağlayan yatırımdan vazgeçildiği de ortadadır. Vazgeçilen yatırımları zihnimizde daha kolay algılanması için şu örnekler önemli yardımcı kaynaklar olabilir;

*2024 yılının hemen başında Japonya Havacılık ve Uzay Araştırmaları Ajansı, uzaya yolladığı aracın toplam maliyetini 103 milyon dolar olarak açıkladı.

*2023 yılında Hindistan Uzay Ajansının uzaya yolladığı uzay aracının toplam maliyeti 75 milyon dolar olarak açıklandı.

Örnekleri çoğaltmak mümkün. Benzer yatırım serüveni Kuzey ve Güney Kore tarafından yaşanıyor. Güney Kore eğitime ve teknolojiye yaptığı yatırımlar sayesinde dünya markaları yaratıp tüm dünyaya mal satarak gelişmiş ülkeler arasına girerken, Kuzey Kore askeri sanayi yatırımları yapıyor, tüm dünyayı tedirgin eden füze denemeleri yapıyor silahlar geliştiriyor.

Kuzey Kore’nin(1.800$) kişi başına geliri Güney Kore’nin(48.000$) neredeyse yirmi beşte biri seviyelerinde. Ancak bugün Kuzey Kore halkı sefalet içinde yaşarken, füze denemeleri yapan başkanlarıyla gurur duyuyor.

Örneklerde anlatılmaya çalışılan çelişkili durum ve neredeyse 300 yüz yıl önce ortaya konan iktisat teorisi ilişkisi bu satırların yazarına da maalesef çok tanıdık geliyor…