Dünyadaki tüm ülkelerin en büyük sorunu kayıt dışı ekonomik faaliyetlerdir. Bir ülkede devlet otoritesi tarafından denetlenemeyen tüm faaliyetler kayıt dışı olarak adlandırılabilir. Kayıt altında olmayan ekonomik faaliyetlerin en büyük zararı ise vergi toplayarak kendi harcamalarını gerçekleştiren devlet yapısıdır. Kapsam olarak çok karışık olan kayıt dışılık, içeriği itibariyle devlet açısından kesinlikle çözülmesi gereken bir durumdur.

Kayıt dışı ekonomik faaliyetler yasadışı olabileceği gibi yasal faaliyetlerin içinde de olabilir. Başka bir açıdan kayıt dışı ekonomik faaliyetler parasal olabileceği gibi parasal olmayadabilir. Yasal olarak bir engeli olmayan kayıt dışı ekonomik faaliyetlerin ahlaki normlara uygun olmayacağı tabiidir.

Türkiye gibi gelişmekte olan ülkeler için kayıt dışılığın en önemli nedeni gelir dağılımında yaşanan adaletsizliklerdir. Ülke milli gelirinin firmalar ve bireyler arasında dağılımı bunun ana göstergesini oluşturur. Gelir dağılımındaki adaletsizlikler sonucunda orta sınıf hızla kaybolurken alt sınıf refahını artırabilmek için farklı uygulamalara gitmektedir. Normal mesaisinin haricinde ilave işler buna örnektir. Geçinmekte zorlanan aileler okul çağında olan çocuklarını alternatif işlere yönlendirmektedir. Kayıtlı işlerde vergi ödemek zorunda olan bireyler refahını artırabilmek amacıyla kayıt dışına çıkmakta ve vergi giderini kendine saklamaktadır.

 Gelir dağılımının sağlıklı dağıtılması iktidarı elinde bulunduran hükümetlerin en öncelikli görevi olmalıdır. Bu durum sağlandığında kayıt dışılık azalacak devletin vergi gelirleri de artacaktır.   

Kayıt dışılığı artıran diğer etken enflasyondur. Fiyatlar genel düzeyinin artarak devam etmesi anlamına gelen enflasyon gelişmekte olan ülkelerin en önemli sorunlarındandır. Para politikasını sağlıklı bir zemine oturtamayan, kurallara dayalı bir ekonomi inşa edemeyen, bağımsız ekonomik kurullarını işletemeyen devletlerin enflasyonla baş başa kalacağı kesindir. Elindeki varlıklarının değer kaybetmesi neticesinde kazanacağı varlıklar için vergi vermekten sakınan bireylerin tercih edeceği en kestirme yol kayıt dışılıktır. Böylelikle reel gelirini artırdığını düşünen kişiler aynı zamanda içinde bulunduğu toplum içinde kötü bir örnek olacaklardır.

Son yıllarda artan tütün mamülleri fiyatları bu duruma en çarpıcı örnektir. Daha önceleri hiç görülmeyen kaçak alkol üretimi ve açık tütün satan işyerleri son dönemde hızla artmıştır.

Enflasyon toplumun ekonomik yapısını bozarken devletin harcamalarının da yetersiz hale gelmesine neden olmaktadır.  Devletin harcamalarını artırmak için borçlanma yoluna gitmesi yada para basarak finansman sağlaması enflasyonu daha da artırmakta ve kayıt dışılığı özendirmektedir.  

Bir işverenin işçisine daha yüksek maaş vermesine karşılık asgari ücret düzeyinde kayıtlı göstermesi kayıt dışılığın en bariz örneklerindendir. Asgari ücretin kayıt altında olması yanında işçiye elden ödenen tutarı da harcayan işçi bu tutarı aynı zamanda kayıt dışı olan maaşının bu kısmını sistem içinde tutmuş olur. İşçisinin sosyal güvenlik ödemesini de düşük yapan işveren daha büyük bir kayıt dışılığa neden olur. Burada aynı zamanda kayıtlı maaşının üzerindeki kısım ile kayıtlı olmayan bir yatırım aracı alacak olan işçi bu parayı tamamen piyasadan çekmiş olur ki devlet için en büyük açmaz bu olsa gerek. Bu durum sadece işçi tarafından değil gelecek kaygısı olan her birey için mevcuttur.  

Türkiye’nin her kalkınma planında kayıt dışılığı önlemeye yönelik ifadeler yer alırken, topluma güven vererek yastık altında olan birikimlerin ekonomiye kazandırılmasına yönelik açıklamalar yapılır. 

Oysa yapılması gereken insanın yaşadığı ülkede kendini güvende hissetmesini sağlamaktır. Dünyada 140 ülkenin değerlendirildiği hukukun üstünlüğü endeksinde 116. sırada bulunan Türkiye’nin halkına ne kadar güven verdiği ortadadır.

*https://oad.org.tr/